Ar-Ge Teşviklerine Genel Bakış

Aynı şekilde ülkemiz içinde, içerisinde bulunduğu sosyal, kültürel ve ekonomik koşulları da iyileştirmek gelişim ve kalkınmanın göstergesidir.

Bu sebeple, doğrudan veya dolaylı devlet destekleri ile bu tip projeler teşvik edilmektedir. Ülkemizde de Ar-Ge harcamaları için teşvikler mevcuttur. Bu teşviklerin bir kısmı nakit hibe şeklinde olabileceği gibi bir kısmı da vergisel teşviklerden oluşmaktadır.

Bu sayımızdaki yazımda vergi kanunlarımızda yer alan vergisel teşviklerden biri olan Ar-Ge teşvikinden bahsetmek istiyorum.

Öncelikle ar-ge ve yenilik kavramlarına göz atalım.

Ar-ge; bilimsel ve teknik bilgi birikimini artırmak amacıyla, sistematik bir temele dayalı olarak yürütülen, yaratıcı çaba ve bu bilgi birikiminin yeni uygulamalarda kullanımıdır. Yenilik ise; yeni ürünler, üretim süreçleri, örgütlenmeler ve yönetim uygulamaları geliştirmektir.
AR-GE faaliyetlerinde hedef yeni bir ürün geliştirmek veya geliştirilmesine bilimsel altyapı sağlamaktır. AR-GE, mevcut bir ürünün daha etkin ve ucuz üretilmesi ya da hiç üretilmemiş ama ileride üretilmesi planlanan, pazarda öncü olmak amacıyla herhangi bir alanda araştırmaya kaynak ayırmaktır. AR-GE, özel çalışma gerektiren, özel bir faaliyettir. AR-GE, adından da tam olarak anlaşıldığı gibi önce bir araştırma, henüz bulunmamışı bulma ve sonra da bilgiyi veya bir ürünü geliştirme veya yenilemeyi içerir.

“Ar-Ge İndirimi” ile ilgili, ‘’193 sayılı Gelir Vergisi’’, ‘’5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’’nda ve ‘’5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunu’’nda ayrı ayrı düzenlemeler yapılmıştır.

Mükellef, 193 veya 5520 sayılı kanun ve 5746 sayılı kanundan hangisini tercih etmek isterse seçebilir. Yazımızda bu iki kanun arasındaki farklardan bahsedeceğim.

Öncelikle, ar-ge kapsamında yapılan tanımda, yapılan harcamaların Ar-Ge harcaması sayılabilmesi için;

• Mükelleflerin işletmeleri bünyesinde gerçekleştirmiş olmaları,
• Münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik olması,

şartı aranmıştır.

Yapılan bir harcamanın Ar-Ge indirimine konu edilebilmesi için Ar-Ge faaliyeti kapsamında yapılmış olması gerekir. Kanun koyucu, Ar-Ge indiriminden yararlanabilmesi faaliyetleri tanımlamıştır.

• Bilimsel ve teknolojik alanlardaki belirsizlikleri gidermek ve bunları aydınlatmak amacıyla, bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak yeni teknik bilgilerin elde edilmesi,
• Yeni üretim yöntem, süreç ve işlemlerinin araştırılması veya geliştirilmesi,
• Yeni ürünler, madde ve malzemeler, araçlar, gereçler, işlemler, sistemler geliştirilmesine yönelik olarak yeni yöntemler geliştirilmesi veya yeni teknikler üretilmesi,
• Bir ürünün maliyetini düşürücü, kalite, standart veya performansını yükseltici yeni tekniklerin/teknolojilerin araştırılması.
• Yeni ve özgün tasarıma dayanan yazılım faaliyetleri.

Şekil, renk ve dekorasyondaki değişiklikler gibi görsel ve estetik değişiklikler ile ürünün yapı, nitelik ve performansını teknik açıdan değiştirmeyen, küçük tasarım ve görünüm farklarından ibaret basit değişiklikler için yapılan harcamalar Ar-Ge faaliyeti olarak değerlendirilmemektedir. Dolayısıyla bu tip faaliyetler Ar-Ge indiriminden yararlanama- yacaktır.

Aşağıda belirtilen faaliyetler Ar-Ge faaliyeti olarak değerlendirilemeyecektir.

• Pazar araştırması yada satış promosyonu,
• Kalite kontrol,
• Sosyal bilimlerdeki araştırmalar,
• Petrol, doğalgaz, maden rezervleri arama ve sondaj faaliyetleri,
• İcat edilmiş yada mevcut geliştirilmiş süreçlerin kullanımı,
• Biçimsel değişiklikler,
• Bilimsel ve teknolojik yenilik doğurmayan rutin faaliyetler (rutin veri toplama, rutin analizler için kullanılan program, yazılım vs, üretilen prototiplerin rutin ayarlamaları),
• İlk kuruluş aşamasında kuruluş ve örgütlenmeyle ilgili araştırma giderleri,
• -Proje sonucunda geliştirilen ürüne ilişkin fikri mülkiyet haklarının korunmasına yönelik çalışmalar,
• Numune verilmek amacıyla prototiplerden kopyalar çıkarılıp dağıtılması ve reklam amaçlı tüketici testleri,

İndirimden yararlanmak için ayrı bir Ar-ge departmanı kurmak gerekir. Ar-Ge faaliyeti kapsamında değerlendirilen harcamalar:

İlk Madde ve Malzeme Giderleri: Herı türlü direkt ilk madde, yardımcı madde, işletme malzemesi, ara mamul, yedek parça ve benzeri giderleri ile amortisman uygulamasına konu olmayan maddi ve gayri maddi kıymet iktisaplarına ilişkin giderleri kapsar. Hammadde ve diğer malzeme stoklarından Ar-Ge faaliyetlerinde fiilen kullanılan kısma ilişkin maliyetler Ar-Ge harcaması kapsamındadır. Bu nedenle, henüz Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılmamış olan hammadde ve diğer malzemelere ilişkin maliyet tutarlarının stoklar hesabında; kullanılan, satılan ya da elden çıkarılanların da stoklar hesabından mahsup edilmek suretiyle izlenmesi gerekmektedir.

Personel Giderleri: Ar-Ge faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla çalıştırılan ve faaliyetin gerektirdiği nitelikte personel ile ilgili olarak tahakkuk ettirilen ücretler ile bu mahiyetteki giderlerdir.

İşletmenin Ar-Ge departmanında çalıştırılan hizmetliler ve benzeri vasıfsız personel ile Ar-Ge departmanına tahsis edilmemiş olup günün bir kısmında Ar-Ge departmanında çalışan personele ödenen ücretler bu kapsamda değerlendirilmeyecektir.

Genel Giderler: Ar-Ge faaliyetlerini yürütmek amacıyla elektrik, su, gaz, bakım-onarım, haberleşme, nakliye ile Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılan makine ve teçhizata ilişkin bakım ve onarım giderleri gibi Ar-Ge faaliyetinin devamlılığını sağlamak için katlanılan diğer giderleri kapsar. Sigorta giderleri, Ar-Ge faaliyetlerinin bizzat yürütülmesi amacıyla kullanılan tesis için ödenen kira giderleri ile kitap, dergi ve benzeri bilimsel yayınlara ait giderler de bu kapsamdadır.

Bu giderlerin, Ar-Ge harcaması olarak değerlendirilebilmesi için Ar-Ge departmanında fiilen kullanıldığının tespit ve tevsik edilmesi gerekmektedir. Çeşitli kıstaslara göre genel işletme giderleri üzerinden hesaplanacak paylar bu kapsamda değerlendirilmez.

Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler: Normal bakım ve onarım giderleri dışında Ar-Ge faaliyetleriyle ile ilgili olarak işletme dışında yerli veya yabancı diğer kurum ve kuruluşlardan mesleki veya teknik destek alınması veya bunlara yaptırılan analizlerle ilgili olarak yapılan ödemelerle, bu mahiyetteki diğer ödemelerdir.

Vergi, Resim ve Harçlar: Doğrudan Ar-Ge faaliyetlerine ilişkin olan ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınan ayni vergi, resim ve harçları kapsar. Doğrudan Ar-Ge faaliyetlerinin yürütüldüğü taşınmazlar için ödenen vergiler, Ar-Ge projesinde kullanılmak üzere ithal edilen mallarla ilgili gümrük vergileri ile benzeri vergi, resim ve harçlar bu kapsamdadır.

Amortisman ve Tükenme Payları: Doğrudan Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılan bina, makine-tesis ve cihazlar, taşıtlar, döşeme ve demirbaş gibi maddi ve maddi olmayan duran varlıklar için ayrılan amortisman ve tükenme paylarından oluşur. Diğer taraftan, iktisadi kıymetin münhasıran Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılması ve bu kullanımın sürekli olması gerekmektedir. Ar-Ge departmanı dışında başka faaliyetlerde de kullanılan iktisadi kıymetlere ilişkin amortismanlar Ar-Ge harcaması kapsamında değildir.

Finansman Giderleri: Ar-Ge projesi bazında yerli, yabancı ve uluslararası kurumlardan temin edilen kredilere ilişkin finansman giderleridir.

Kurumlar, hesap dönemi içerisinde gayrimaddi hakka yönelik yaptıkları araştırma ve geliştirme  harcamalarının tamamını aktifleştirmek zorundadırlar. Ancak, gayrimaddi hakka yönelik olmayan ve Vergi Usul Kanunu hükümleri çerçevesinde aktifleştirilmesi gerekmeyen harcamalar doğrudan gider yazılabilecektir.

Ar-Ge indirimi: Mükellef, % 100'ü oranında hesaplayacakları Ar-ge indirimini, beyanname üzerinden hesaplanan kurum kazancından indirebilir.  Ar-ge indirimi, Ar-Ge faaliyetine başlandığı andan itibaren hem yıllık beyannamede hem de geçici vergi beyannamelerinde uygulanabilecektir. Hesaplanan Ar-ge indirimi tutarı, mükellefler tarafından yıllık kurumlar vergisi beyannamesi ile geçici vergi beyannamesinin ilgili satırına yazılarak kazançtan indirilecektir. İlgili dönemde kazancın yetersizliği nedeniyle indirim konusu yapılamayan Ar-ge İndirimi tutarı sonraki hesap dönemlerine devredecektir.

Uzman kuruluşlarca hazırlanan “Ar-ge Projesi Değerlendirme Raporu” nun olumsuz olması halinde, Ar-ge indirimi dolayısıyla eksik ödenen vergilerle ilgili olarak gerekli tarhiyat yapılacaktır.

Mükelleflerin Ar-ge projesi kapsamındaki harcamalarını, işletmenin diğer faaliyetlerine ilişkin harcamalarından ayırarak, Ar-ge indiriminin doğru hesaplanmasına imkan verecek şekilde muhasebeleştirmeleri gerekmektedir.

Gelir Vergisi Stopajı Teşviki: Kamu personeli hariç olmak üzere yukarıda çerçevesi çizilen Ar-ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için % 90’ı, diğerleri için % 80’i gelir vergisinden müstesnadır.

Sigorta Primi Desteği : Kamu personeli hariç olmak üzere yukarıda çerçevesi çizilen Ar-ge ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personeli ile 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun geçici 2 nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.

Damga Vergisi İstisnası : Bu Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz.

Tekno girişim Sermayesi Desteği : Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından, üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini teşvik etmek için bir defaya mahsus olmak üzere teminat alınmaksızın 100.000 Türk Lirasına kadar teknogirişim sermayesi desteği hibe olarak verilir.

Ar-Ge indiriminin uygulamaya başlanacağı döneme ait geçici vergi beyannamesinin verileceği tarihe kadar Ar-Ge faaliyetiyle ilgili olarak, 1 seri no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinde yer alan formata uygun olarak hazırlanan “Ar-Ge Projesi Raporu”  Gelir İdaresi Başkanlığına gönderilir.

5746 nolu kanuna göre hareket edildiğinde ise tubitak ile imzalanan sözleşme ve Destek Karar Yazısı ekinde bildirim yapılması yeterlidir. 

AR-GE İNDİRİMİ 5520 VE 5746 SAYILI KANUN KARŞILAŞTIRMASI

5520 SAYILI KANUN	5746 SAYILI KANUN
Ar-ge faaliyetlerinin harcama sayılabilmesi için, Ar-ge faaliyetlerini yürütmek amacıyla kullanıldığının tevsik edilmesi gerekmektedir.	Ar-ge faaliyetlerinin harcama sayılabilmesi için, Ar-ge merkezinde fiilen kullanıldığının tespit ve tevsik edilmesi gerekmektedir.
Genel giderler için herhangi bir sınırlama getirilmemiştir.	Genel giderler, Ar-ge merkezi bünyesinde yapılan giderler olarak sınırlandırılmıştır.
Destek personeline ilişkin harcamalar,     Ar-ge harcaması kabul edilmez.	Destek personeline ilişkin harcamalar, Ar-ge harcaması kapsamındadır.
5520 Sayılı Kanun ile yalnızca Ar-ge indirimi teşviki sağlanmıştır.	5746 Sayılı Kanun ile kurumlar vergisi açısından Ar-ge indirimi, gelir vergisi stopajı teşviki, sigorta prim desteği ve damga vergisi istisnası gibi teşvikler sağlanmıştır.
Kira giderleri, Ar-ge harcaması olarak değerlendirilmiştir.	5746 sayılı kanun yönetmeliği’nde kira giderlerine ilişkin bir açıklama olmamakla birlikte yönetmelikte geçen ‘’bu merkezlerde yürütülen faaliyetin devamlılığını sağlamak için yapılan giderler’’ açıklaması ile kira giderlerinin de Ar-ge harcaması kapsamında değerlendirilebileceği çıkarılabilmektedir.
Dışarıdan alınan danışmanlık hizmetlerine ilişkin harcamalar, Ar-Ge harcaması kapsamındadır.	Dışarıdan alınan danışmanlık hizmetlerine ilişkin harcamalar, Ar-ge harcaması kapsamındadır. Ancak, bu şekilde yapılan hizmet alımları, toplam Ar-ge harcamalarının %20 sini geçemez.
Ar-ge departmanı dışında başka faaliyetlerde de kullanılan iktisadi kıymetlere ilişkin amortismanlar Ar-ge harcaması kapsamında değildir.	Ar-ge departmanı dışında başka faaliyetlerde de kullanılan iktisadi kıymetlere ilişkin amortismanlar, bunların Ar-ge ve yenilik faaliyetlerinde kullanıldığı gün sayısına göre dikkate alınır.
Ar-ge harcamaları arasında, Finansman Giderleri tanımına yer verilmiştir. Ar-ge projesi bazında yerli, yabancı ve uluslararası kurumlardan temin edilen kredilere ilişkin finansman giderleridir.	Ar-ge harcamaları arasında, Finansman Giderleri tanımına yer verilmemiştir.
Kısmi çalışan personelin ücret gideri, Ar-ge harcaması kapsamında değildir.	Kısmi çalışan personelin ücret gideri, Ar-ge harcaması kapsamındadır.
Hibe desteklerin ticari kazancın unsuru olarak dikkate alınması gerekmektedir.	Hibe desteklerin özel bir fon hesabına alınması ve fonun elde edildiği dönemi izleyen 5 yıl içinde sermayeye ilave dışında herhangi bir hesaba nakledilmemesi veya işletmeden çekilmemesi gerekmektedir.
Ar-ge indirimi oranı %100 olarak uygulanır.	Ar-ge indirimi oranı %100 olarak uygulanır.
Gayri maddi hakka yönelik yapılan harcamaların aktifleştirilmesi zorunlu; gayri maddi hakka yönelik olmayan harcamaların aktifleştirilmesi ihtiyaridir.	Ar-Ge harcamaları V.U.K.’ na göre aktifleştirilmek suretiyle giderleştirilir.
Sadece Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır. İlave bir indirim söz konusu değildir.	Ar-ge ve yenilik harcamalarının tamamının indirim konusu yapılması ile birlikte, 500 ve üzeri Ar-ge personeli istihdam eden Ar-ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-ge harcamalarının bir önceki yıla göre artış oranının yarısı ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır.
Ar-ge indirimi, kazancın yetersiz olması durumunda gelecek yıllara devreder.	Ar-ge indirimi, kazancın yetersiz olması durumunda gelecek yıllara devreder.
Devreden Ar-Ge indiriminde endeksleme yapılmaz.	Devreden Ar-ge indirimi yeniden değerleme oranında arttırılır.

5746 sayılı Kanun kapsamında Ar-Ge indiriminden yararlananlar, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda yer alan Ar-Ge indiriminden ayrıca yararlanamazlar. Bir başka ifadeyle mükellefler, aynı anda hem 5746 sayılı kanundaki Ar-Ge indiriminden hem de 193 sayılı Gelir Vergisi veya 5520 sayılı Kurumlar Vergisi kanunundaki Ar-Ge indiriminden faydalanamazlar.

AR-GE FAALİYETLERİNİN MUHASEBESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:

Günümüz de özellikle kobilerde az rastlanan ar-ge çalışmalarından dolayı muhasebeleştirmelerinde de hatalar olmaktadır. Aşağıdaki hususlara dikkatinizi çekmek istiyorum.

5746 sayılı Ar-ge kanunu gereği, indirimden yararlanmak için destek karar yazısı ve proje sözleşmesi yürürlüğe girmesi gerekir.

• Teşvik uygulamasında istisna, Ar-ge ve destek personelinin Ar-ge ve yenilik faaliyeti kapsamında fazla mesai dahil çalıştığı süreye ilişkin ücret matrahına uygulanacaktır. Ücret matrahına söz konusu istisnanın uygulanması sonucu vergiye tabi ücret ile bu ücret üzerinden yapılan stopaj tutarı muhtasar beyannameye yansıtılacaktır. "İstihdam Edilen Ücretlilere İlişkin Bilgiler" ile  "Ar-Ge ve Yenilik Faaliyetleri Kapsamında Ücret Ödemeleri İstisnasına İlişkin Bildirim" doldurulacak ve muhtasar beyanname ekinde verilecektir. TÜBİTAK tarafından yürütülen  Ar-Ge ve yenilik projelerinde, destek karar yazısının düzenlendiği veya proje sözleşmesinin yürürlüğe girdiği, tarihten itibaren gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanılabilecektir.
• Tübitak destekli projelerde, sözleşmenin imzalanmasını mütaakip SGK na başvuru yapılarak ayrı bir dosya açılacaktır. Personelin indirimden yararlanan % si kadar adam ay hesabı yapılarak bu dosyaya ayrı bildirim yapılacaktır. Diğer kısmı yine 5510 kapsamında bildirilecektir.
• Ar-ge faaliyelerine giren tüm harcamaların finansal kurum üzerinden yapılması zorunludur. (personel ödemeleri dahil)
• Stoktan kullanılan malzeme ve sarf giderlerinin destek kapsamına alınmasında;  stok giriş tarihlerine bakılmaz, sarf tarihi dikkate alınır.
• Ar-ge çalışmalarına ait tüm giderlerinin 750 hesapta izlenmesi aktifleştirilmesi gerekiyorsa 263 hesap izlenmeli, gider yazılacak sa da 630 hesapta gider hesaplarına alınmalıdır.
• Devreden indirimlerin de mutlaka 900 lü nazım hesaplarda izlenmesinde fayda vardır.

Aşağıda küçük bir örnek hesap planı sunulmuştur.

150-İLK MADDE VE MALZEME HESABI

150.02- AR-GE Projeleri malzeme hesabı

150.02.100- AR-GE Projeleri destek malzeme hesabı

25-MADDİ DURAN VARLIKLAR

253.02- AR-GE destek tesis makine cihazlar

257- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR

257.02- AR-GE destek tesis makine cihazlar amortismanı

263- AR-GE GİDERLERİ HESABI

263.02- AR-GE projeleri hesabı

263.02.100- AR-GE projeleri hesabı -2011 YILI

268- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR

268.02- AR-GE giderleri amortismanı hesabı

750-AR-GE GİDERLERİ

750.01- ………………. Nolu AR-GE projesi hesabı

750.01.001 Personel brüt ücretleri hesabı

750.01.002 Sigorta primi işveren hissesi hesabı

750.01.003 İlk madde ve malzemeleri hesabı

750.01.004 Finansman giderleri payı

750.01.005 Teknik destek ve danışmanlık gideri

750.01.006 Vergi Resim Harç giderleri

750.01.004 Amortisman giderleri

751-AR-GE GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Bol teşvikli işler diliyorum.

E. BİRNUR YENİER

SMMM

 KAYNAKÇA

• 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu,
• 213 sayılı Vergi Usul Kanunu,
• 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun.
• tubitak.gov.tr